اردبیل به دلیل داشتن آب و هوای خوب و جاذبه‌های طبیعی در حوزه گردشگری به عنوان یکی از مقاصد اصلی سفر برای گردشگران محسوب می‌شود که آثار و ابنیه تاریخی، زیارتگاه‌ها و مساجد قدیمی نیز نشانگر ظرفیت عظیم این استان در توسعه گردشگری مذهبی نیز هست.

یکی از مهمترین انگیزه‌های مهم گردشگری در جهان، انگیزه مذهبی و زیارتی است که این نوع گردشگری یکی از پایدارترین انواع گردشگری است و وجود ۱۲۳ بقعه متبرکه در استان اردبیل ظرفیت غنی گردشگری مذهبی را فراهم کرده است.

به گواه تاریخ اردبیل از گذشته به دلیل نقش تاریخی‌اش در سرنوشت دینی و مذهبی کشور قطب گردشگری مذهبی بوده و همیشه از این لحاظ مورد توجه قرار گرفته است و سالانه رقم قابل توجهی از گردشگران سراسر کشور را به واسطه توانمندی خود پذیرا است.

گردشگری مذهبی اردبیل بیش از آنکه به تعدد بقاع متبرکه مرتبط باشد به واسطه اهمیت تاریخی خود حائز اهمیت است تا جایی که در طول تاریخ اردبیل مهد تلاطم‌ها و رویدادهای متعدد مذهبی و حضور و حیات چهره‌های شاخص مذهبی بوده است.

امسال تقارن عید نوروز با ماه رمضان نیز می‌تواند توجه به گردشگری مذهبی و به ویژه گردشگری شیعی را توسعه دهد و طیف گسترده‌ای از گردشگران را به این شهر و استان بکشاند.

بقعه جهانی شیخ صفی‌الدین؛ شاخص‌ترین مجموعه مذهبی اردبیل

مجموعه جهانی شیخ صفی الدین اردبیلی به عنوان شاخص‌ترین اثر معماری تاریخی استان اردبیل یک مجموعه مذهبی نیز به شمار می‌رود، آرامگاه جد سلاطین دودمان صفویان یعنی شیخ صفی‌الدین اردبیلی و شاه اسماعیل یکم در این مجموعه قرار دارد که نقش آن‌ها در گسترش تشیع و یکپارچه شدن ایران قابل توجه است.

علاوه بر این مجموعه شیخ صفی در طول تاریخ محل عبادت و راز و نیاز بوده است، مهم‌ترین بخش این مجموعه به گنبد الله الله شهرت دارد و نقش‌بندی کلمه الله روی این گنبد از اعتقادات بنیان‌گذاران آن خبر می‌دهد.

بسیاری از گردشگران مذهبی که راهی اردبیل می‌شوند، مجموعه جهانی شیخ صفی‌الدین اردبیلی را به عنوان مقصد اول خود انتخاب می‌کنند.

بقعه شیخ کلخوران؛ معرف خاندان صفوی

از جمله اماکن مقدسی که همچنان گردشگران معتقد از آن به احترام یاد می‌کنند، بقعه شیخ کلخوران محل دفن پدر شیخ صفی الدین است، این بنای مقدس با معماری ویژه دوره صفوی در روستای کلخوران مجاور شهر اردبیل مشاهده می‌شود که بعد از توسعه شهر به محدوده شهر اردبیل اضافه شده است و به مانند کلیدواژه معرفی خاندان صفوی و اعتقادات مذهبی آن است.

تا جایی که در طول سده‌ها چهره‌های سیاسی، مذهبی و اجتماعی متعددی نیز در جوار بقعه به خاک سپرده شده‌اند و با این وجود طرح‌های متعددی از جمله موزه مفاخر، موزه تعزیه یا پایگاه علمی پژوهشی با وجود وعده مسئولان فعلاً عملیاتی نشده است.

قسمت اصلی بقعه که مقبره سه تن از اجداد شیخ صفی از جمله شیخ جبرئیل پدر شیخ صفی، شیخ قطب‌الدین جد او و صلاح‌الدین برادر شیخ جبرئیل است و در محوطه بقعه معروف به باغ شیخ برخی افراد مهم سیاسی و مذهبی دفن شده‌اند که مهم‌ترین آنها مقبره کوچک با سردر بسیار کوتاه و کم‌عرض سید حمزه پسر امام موسی کاظم و برادر امام رضا (ع) است.

کلخوران از زمان حیات شیخ صفی‌الدین بر او و اولادش وقف شده و مهم‌تر آنکه واقفان به استناد کتاب تاریخی و مستند «اردبیل در گذرگاه تاریخ» نوشته بابا صفری از نوادگان چنگیز و فرزندان هلاکوخان مغول بوده‌اند که بر ممالک ایران سلطنت می‌کردند.

سید صدرالدین؛ در مسیر اردبیل به قفقاز

در مرکز استان امام زاده سید صدرالدین (ع) یکی از امام زادگان مهم و عظیم الشان شمال کشور در ابتدای جاده اردبیل – مشگین شهر به علت قرار گرفتن در مسیر اردبیل به منطقه قفقاز، یکی از مکان‌های زیارتی و سیاحتی برای حضور میهمانان و مسافران داخلی و خارجی شده است.

امام‌زاده سید صدرالدین (ع) به عنوان یکی از امام‌زادگان مهم شمال ایران به حساب می‌آید که قدمت بنای آن به دوره صفوی برمی‌گردد و در ۱۰ دی ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۶۸۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

بنا بر اظهار و نقل تبار شناس نامی جمال الدین احمد بن علی حسینی معروف به ابن عنبه متوفی به سال ۸۲۸ هجری قمری در کتاب بحر الانساب، ایشان از فرزندان بلافصل امام موسی کاظم (ع) است که با برادران خود امام زاده صالح و امام زاده حمزه (ع) در نیمه اول قرن سوم هجری به دارالارشاد اردبیل آمده و در آن اقامت گزیدند و در این شهر حسینی به ترویج معارف قرآن و اهل بیت (ع) و نشر احکام الهی پرداختند.

در برخی از نسخ بحرالانساب از وی به عنوان «صدر الدین بن عون بن موسی بن جعفر (ع)» و در برخی نسخ دیگر با عنوان «صدر الدین بن صالح بن موسی بن جعفر (ع)» یاد شده است.

باید گفت که بنای ساختمانی این امام‌زاده دارای پی سنگی با دیواری آجری با ملات ماسه آهک است، دور تا دور آن کلافی چوبی ایجاد شده و گنبد آجری کم ارتفاع قسمت محل مدفن را پوشش داده است. در بخش جنوبی امام‌زاده یک باغ و در شمالش حیاط بزرگ دهقانی است و خادم بقعه در آن زندگی می‌کند.

امام‌زاده صالح؛ مرقدی در مرکز شهر

آستان مبارکه امام‌زاده صالح (ع) در بافت مرکزی شهر اردبیل، جنب بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی قرار دارد، حضرت صالح فرزند امام هفتم شیعیان امام موسی بن جعفر (ع) و برادر امام رضا (ع) است.

سر مبارک این امام‌زاده در تهران و تجریش مدفون شده و بدن وی در آرامگاهی در اردبیل آرام گرفته و پیروان و علاقه‌مندان به گردشگری مذهبی با سفر به اردبیل به این مکان مقدس سر می‌زنند.

امام‌زاده صالح در محله ملامومن و پشت بقعه شیخ صفی الدین، قرار گرفته و دارای رواق، حرم، صحن و مسجد است. نمای جنوبی این بنا مرکب از ایوانی با طاق نیم گنبد و تزئینات کاشی‌کاری است. همچنین در بقعه دارای رواق مستطیل با طاق و تویزه خودنمایی می‌کند.

حرم بقعه، در شمال رواق قرار دارد و دارای طرح هشت ضلعی با هفت طاق‌نما در هفت ضلع است. ‏در سه طاق‌نمای جنوبی، شرقی و غربی، پنجره‌هایی برای ‏نورگیری نصب شده است. ضریح آهنی بقعه در وسط حرم قرار ‏دارد و در جوار حرم، اتاقی به چشم می‌خورد که مدفن دو تن ‏از علما و مراجع عالیقدر گذشته است. ‎همچنین در اطراف ‏حرم نیز ‏قبور متعددی به چشم می‌خورد که متعلق به خادمین ‏قبلی بنا و ‏مراجع عالیقدر است.

امامزاده صالح از جمله سادات عالی رتبه و از امام زادگان صحیح النسبی است که بعد از شنیدن خبر ولیعهدی امام رضا و در اواخر قرن دوم از عراق به سمت ایران کوچ کرده است.

بقعه میرزاده خانم

یکی دیگر از بقاع متبرکه واقع در مرکز شهر اردبیل، «بقعه میرزاده خانم» است که در میدان قیام کوچه حسینیه واقع شده است.

میرزاده خانم یکی از دختران میر غنی عاملی صاحب مقبره در حریم بقعه شیخ کلخوران است که از ارزش و تقدس والائی در نزد مردم اردبیل، به خصوص اهالی محله حسینیه برخوردار است.

این مقبره و گنبد آینه‌کاری شده توسط ازاره‌ای با سنگ مرمر سبز پوشش داده شده است، بقعه میرزاده خانم از سمت خیابان دارای نورگیری به داخل گنبد خانه است که از این نورگیر، ضریح به راحتی قابل رؤیت می‌باشد از داخل مسجد نیز توسط یک درب مشبک چوبی ارتباط بصری و دسترسی لازم برقرار گشته است.

به غیر از مرکز استان در شهرستان‌های مشگین شهر، گرمی و خلخال نیز امامزاده‌های شاخصی وجود دارند که همواره بین مردم از عزت و احترام خاصی برخوردار هستند.

امام‌زاده محمدبن حنیفه؛ دارای قدمت ۱۲۰۰ ساله

امامزاده محمدبن محمد حنفیه سردابه‌ای هشت ضلعی دارد و قدمتش بیش از ۱۲۰۰ سال که تقریباً همزمان با دفن امامزاده در این مکان احداث شده است، تخمین زده می‌شود.

در کتب‌های تاریخی در مورد این روستا و این مقبره و قدمت بنا و نیز شجره‌ی امامزاده اشاره شده است.

در کتاب «تاریخ دشت مغان»، نوشته «میر نبی عزیززاده» در صفحه ۴۱۸ این چنین آمده است که سنگ قبر حکاکی شده امامزاده در حمله «ارتش سرخ روسیه» به دشت مغان توسط روس‌ها به غارت رفته و بنای قدیمی نیز به آتش کشیده شده است که آثار سوختگی در دیواره‌های سردابه همچنان قابل مشاهده می‌باشد.

روستای برزند از جاذبه‌های گرمی، که مربوط به سده‌های اولیه دوران‌های تاریخی پس از اسلام سده‌های متاخر دوران‌های تاریخی پس از اسلام است، در تاریخ ۳۰ بهمن ۱۳۸۶ با شماره ثبت ۲۱۰۵۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

امام‌زاده سید سلیمان؛ بازگوکننده روایت مذهبی مشگین‌شهر

امامزاده سید سلیمان نوزدهمین فرزند ذکور امام موسی کاظم (ع) است که با امام هشتم برادر بوده و از یک مادر متولد شده‌اند.

طبق روایات تاریخی در دوران خلافت عباسی پس از به شهادت رسیدن امام موسی کاظم به دست مأموران هارون الرشید فرزند آن امام تحت تعقیب و آزار مأموران خلیفه عباسی قرار گرفته و در نتیجه حضرت سید سلیمان نیز به علت ناامن بودن بغداد از مرز ترکیه وطن خویش را به طرف ایران ترک و به کوه سیاه (قره داغ) پناه می‌برد.

پس از مدتی وابستگان مأموران خلیفه حاکم از محل حضرت مطلع و پس از شناسایی وی را مجدداً تحت آزار قرار می‌دهند تا اینکه این حضرت از دست مأموران فرار و به منزل بانویی به نام فخری از بستگان امرای منطقه ساکن در روستای فخرآباد می‌رود.

از تاریخ وفات هیچ اطلاع دقیقی در دست نیست.

در موزه این مقبره تعدادی ظروف بسیار قدیمی منحصر به‌فرد و چندین کتاب خطی نفیس نگهداری می‌شود.

مقبره سید سلیمان به سال ۱۲۴۳ ه.ق مطابق آنچه که بر روی آجرهای بنا نوشته شده است و با توجه به شیوه معماری، در زمان قاجاریه ساخته شده ولی بنای اولیه مقبره در دوران صفویان بنیان نهاده شده است.

امام‌زاده کلور؛ تارک گردشگری مذهبی خلخال

بیش از ۸۰ امامزاده و بقعه متبرکه در سطح مناطق مختلف شهرستان خلخال وجود دارد، بر تارک گردشگری مذهبی این شهرستان امامزاده کلور واقع شده است که همه ساله پذیرای هزاران زائر و گردشگر داخلی و خارجی است.

امامزاده سیدعبدالله (ع) از نوادگان حضرت امام موسی کاظم (ع) است و آرامگاه آن حضرت در یک کیلومتری شهر کلور در کنار چشمه زلال به نام جیگیزات و رودخانه پرخروش شاهرود در دل کوه‌های بلند منطقه قرار گرفته است.

این امام زاده به دلیل نزدیک بودن به سه استان کشور سالانه هزاران گردشگر از استان‌های زنجان، گیلان و اردبیل از این بقعه متبرکه بازدید می‌کنند.

ساختمان قدیمی این امامزاده گلی بوده و بنای جدید دارای بدنه سنگی و سقف شیروانی و یک گنبد با پوسته فلزی استیل است که سنگ به کار رفته در این بنا از کوه‌های اطراف این امام زاده جمع آوری شده است.

بقعه سیدمحمد صالح؛ شاخص‌ترین امام‌زاده خلخال

بقعه مبارکه سید محمد صالح (ع) معروف به فاطمی در شهرستان خلخال در خیابان اصلی شهر یکی از شاخص‌ترین امامزادگان است.

بنای امامزاده مستطیل شکل با دو منار و گنبد پیازی شکل می‌باشد. پیش‌خوان ورودی این بنا هم عرض خود ساختمان و به عمق تقریباً ۵/۱ متر است. پس از فضای پیش‌خوان ورودی گنبد خانه مقبره قرار دارد که دارای تزئینات کاشی‌کاری بوده و روحانیت خاصی به فضا داده این بنا دارای نمای بیرونی بدون تزئینات و نیمه‌کاره است.

با فرا رسیدن عید نوروز گشت و گذار از جاذبه‌های طبیعی در برنامه‌های خیل عظیمی از مردم جای می‌گیرد اما امسال تقارن ماه مبارک رمضان با عید نوروز می‌تواند فرصت بازدید و آشنایی بقاع متبرکه را نیز برای مسافران و گردشگران فراهم کند.

 

گزارش از نسرین آذرکیش

انتهای پیام/